تبلیغ کتب کمک آموزشی خلاف قانون است

شبکه ایران/موضوع کیفیت آموزشی در مدارس همواره مورد نقد و بحث کارشناسان و خانواده‌ها قرار گرفته است. به گونه‌ای که کیفیت پایین محتوای کتاب‌های درسی و آموزش بعضی معلمان باعث شده دانش‌آموزان به سمت کتاب‌های حل‌المسائل و حفظ کردن محتوای دروس بروند. همین امر سبب شده بسیاری نظام آموزشی کشور را ناکارآمد و بر پایه حفظیات بدانند. چند ماهی است که سند برنامه درس ملی با هدف ارتقای کار تحقیق و پژوهش در مدارس تدوین شده است تا ضمن ارتقای محتویات کتاب‌های درسی، نقش و تأثیرگذاری معلمان نیز افزایش یابد. درباره کیفیت و محتوای کتب درسی و همچنین سند درس ملی و نظام آموزشی کشور با دکتر محی‌الدین بهرام محمدیان، معاون پژوهشی و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

 

- به عنوان نخستین سؤال، محتوای سند برنامه درس ملی چیست؟
«برنامه درس ملی» به عنوان یکی از زیر نظام‌های اصلی سند تحول بنیادین، زمینه ایجاد تحول همه جانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را فراهم می‌آورد. رسالت برنامه درسی ملی فراهم آوردن ساز و کارهای مناسب برای طراحی،تدوین، اجرا و ارزشیابی برنامه‌های درسی در سطوح ملی تا محلی است تا مفاهیم آموزشی و تربیتی به صورت نظام‌مند و ساختار یافته در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد و محیطی با نشاط و مدرسه دوست داشتنی را به تصویر بکشاند. کار تحقیق، پژوهش و تدوین سند درس ملی از اسفند ماه 1384 با تشکیل دبیرخانه طرح در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آغاز شد. در سند درس ملی، یازده حوزه یادگیری پیش‌بینی شده که بخشی از آن حوزه‌ها جدیدالتأسیس هستند و قبلاً به صورت مستقل به آن پرداخته نمی‌شد. مانند، آداب زندگی و خانواده، تمدن و هنر، کار و فناوری، سبک زندگی و همچنین تحول در آموزش زبان‌های خارجی.

- معلمان برای اجرای این سند آموزش می‌بینند؟
جلسات توجیهی برای معلمان، مدیران و کارشناسان آموزشی به منظور آشنایی با اسناد بالادستی، برنامه درس ملی و سند تحول برگزار شده، چون معتقدیم برنامه درس ملی به تعبیری نقشه جامع یادگیری و یاددهی است و اگر معلمان نسبت به کلیات این برنامه آشنا نباشند نمی‌توانند به خوبی در فرایند یاددهی و یادگیری ایفای نقش کنند. به نظر بنده تحول در نظام آموزشی اتفاق نمی‌افتد مگر این‌که ذهن معلمان ما متحول شود. خود معلمان باید عهده دار و کارگردان تحول باشند و خودشان آن را طراحی و اجرا کنند.

- یکی از انتقاداتی که از تغییرات کتاب درسی می‌شود، موضوع حذف شاهان از کتاب تاریخ است. علت کمرنگ شدن نام و نشان شاهان کهن ایرانی از کتاب درسی چیست؟
با تدوین سند درس ملی برنامه‌های درسی در دوره ابتدایی و متوسطه اول به صورت تلفیقی ارائه می‌شود. به عنوان نمونه، درس جدیدی درنظر گرفته شده با عنوان «مطالعات اجتماعی»، این درس بر مبنای آشنایی با هویت تاریخی، سرزمینی وقانونی کشور است. این درس جدید در گذشته با عنوان مدنی، اجتماعی، تاریخ و جغرافیا بود که اکنون در سند درس ملی در قالب درس واحدی تحت عنوان مطالعات اجتماعی ارائه می‌شود. البته این درس در دوره متوسطه دوم به صورت تفکیکی ومستقل ارائه می‌شود.
ضمن آن‌که برخلاف آنچه بعضی افراد مطرح می‌کنند، بحث حذف شاهان در کتاب‌های درسی به هیچ وجه مطرح نبوده است بلکه رویکرد ما آموزش تاریخ نگاری با رویکرد فرهنگی است. رویکرد فرهنگی یعنی غلبه رویکرد انسانی و فرهنگی بر وقایع تاریخی. نه این‌که شاهان از کتاب درسی حذف شوند اما تاریخ ایران که تنها تاریخ شاهان نیست، باید نقش قومیت ایرانی نیز در حوادث تاریخی در نظر گرفته شود. به عنوان نمونه در تخت جمشید که یک تاریخ فرهنگی است، هنر و معماری قومیت ایرانی را می‌بینیم. ولی آنچه تاکنون مطرح می‌شده عنوان شاهان بوده است. روش تاریخ‌نگاری ما باید عوض شود تا بتوانیم در تاریخ به روش‌های تحلیلی دست یابیم و تنها روش حکایتی را بازگو نکنیم. در روش تاریخ‌نگاری آدم‌های صالح، خوب و بد همه باید در سر جای خودش طرح شود تا کسی که تاریخ می‌خواند به نقاط قوت و ضعف تاریخ برسد.

- برخلاف نظر وزارت آموزش و پرورش شاهدیم که بعضی معلمان کتاب‌های کمک درسی و حل‌المسائل را به دانش‌آموزان توصیه می‌کنند، آیا این امر قانونی است؟
توصیه معلمان برای استفاده دانش‌آموزان از کتاب‌های حل‌المسائل ممنوع است و در صورتی که مدیر مدرسه یا معلمی آن را به دانش‌آموزان معرفی کند متخلف است و واحد تخلفات اداری با آن برخورد می‌کند چون معتقدیم حل‌المسائل‌ها خلاقیت و تفکر دانش‌آموزان را از بین می‌برد و باعث اختلال در آموزش می‌شود، چون دانش‌آموزان باید حل مسأله و تفکر کنند و راه حل را بشناسند وگرنه رونویسی کردن معنا ندارد، مانند این‌که کسی از روی کتاب‌های نامه نگاری، نامه می‌نویسد. البته بجز کتاب‌های کمک آموزشی که تحت عنوان کتاب‌نامه رشد شناخته می‌شود و دارای مجوز از وزارت آموزش و پرورش است و به مدارس هم اجازه استفاده از این کتاب‌ها را می‌دهیم. متأسفانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بالا بردن آمار نشر اجازه چاپ به کتاب‌های بی‌مجوز نیز می‌داد و صدا و سیما نیز باوجود ممنوعیت همچنان کتاب‌های کمک آموزشی را در تلویزیون تبلیغ می‌کند. تبلیغ این کتاب‌ها ممنوع است و حتی ما این موضوع را به نماینده سازمان صدا و سیما که در شورای عالی آموزش و پرورش حضور دارد اعلام کرده‌ایم، اما باز هم متأسفانه شاهد تبلیغ این کتاب‌ها در صدا و سیما هستیم.به نظر می‌رسد که بخش بازرگانی با توجه به سودآوری‌اش به صورت مستقل اقدام می‌کند و باید با استفاده از اهرم‌های فشار همچون یک مصوبه از سوی دولت یا مجلس مانع تبلیغ این کتاب‌ها شد.

تبلیغ این کتاب‌ها ممنوع است و حتی ما این موضوع را به نماینده سازمان صدا و سیما که در شورای عالی آموزش و پرورش حضور دارد اعلام کرده‌ایم، اما باز هم متأسفانه شاهد تبلیغ این کتاب‌ها در صدا و سیما هستیم.

- چند سالی است که وزارت آموزش و پرورش به دنبال هوشمند‌سازی مدارس است. اجرای این طرح از چه سالی آغاز شده و هدف از اجرای آن چیست؟
استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی در سند‌‌های تحول بنیادین آموزش و پرورش لحاظ شده است. از این رو سند «فاوا» (فناوری اطلاعات و ارتباطات) در سال 86 در شورای عالی آموزش و پرورش به تصویب رسید. از همان سال سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری با پایلوت قراردادن بعضی مدارس، آن‌ها را مجهز به آزمایشگاه‌های رایانه‌ای و اینترنت کرد. وزارت آموزش و پرورش نیز اقدام به تولید محتوای الکترونیک دروس کرد، بر اساس همین احساس نیاز به فناوری‌های نوین، پایگاه ملی مدارس ایران رشد دایر شد که در حال حاضر بزرگترین پایگاه فارسی زبان آموزشی است و بیشترین بازدیدکننده را در پایگاه‌های فارسی زبان آموزشی دارد.
برداشت‌ها از مدرسه هوشمند متفاوت است. عمدتاً فکر می‌کنند که هوشمندسازی مدارس یعنی مدرسه مجهز به رایانه و اینترنت باشد یا این‌که رفت و آمد دانش‌آموزان از طریق مجازی کنترل شود. اینها لازمه مدرسه هوشمند است اما کافی نیست. مدرسه هوشمند مدرسه‌ای است که در محیط آن خلاقیت، تعامل و کارگروهی باشد و دانش‌آموزان علم جدیدی به معلومات خود اضافه کنند و در نهایت نیز به تولید دانش منتهی شود. در حال حاضر نزدیک به 70 هزار مدرسه هوشمندسازی شده‌ و اگر این تعداد به صورت متوازن باشد یعنی 70درصد مدارس ما به شبکه اینترنت متصل هستند.

- با هوشمندسازی مدارس و الکترونیک شدن کتب درسی آیا کتاب کاغذی از نظام آموزشی حذف می‌شود؟
چون فرهنگ بر پایه نوشتن استوار است، نمی‌توان گفت کتاب کاغذی حذف می‌شود. ما به دنبال آن هستیم که با وجود نوشتن بر کاغذ، بستری برای تولید محتوای الکترونیک هم فراهم ‌شود. محتوای الکترونیک می‌تواند فاصله‌ها را کوتاه کند و زمان را وسعت بخشد و اگر خوب توزیع شود، منجر به عدالت آموزشی خواهد شد. البته زیر ساخت‌های ما در تولید محتواهای الکترونیک در همه جا کامل نیست.

- به نظر جنابعالی آموزش دروس توسط خانواده‌ها به دانش‌آموزان مفید خواهد بود یا تداخل آموزشی محسوب می‌شود؟ نقش خانواده‌ها را در اجرای برنامه درس ملی چطور ارزیابی می‌کنید؟
آنچه در برنامه درس ملی دیده شده آن است که خانه و مدرسه تکمیل‌کننده همدیگر باشند. اما این‌که آیا می‌شود هرآنچه فرایند یادگیری است در مدرسه باشد، بنده معتقدم که این اتفاق می‌‌تواند بیفتد. همان‌طور که در بعضی از مدارس به این صورت است یعنی دانش‌آموزان مطالعه کتب درسی و تکالیف خود را در مدرسه انجام می‌دهند و وقتی به خانه برمی‌گردند در کنار خانواده به استراحت، تفریح و اوقات فراغت خود می‌پردازند. البته لازمه آن این است که محیط مدارس ما مفرح و دلپذیر باشد تا دانش‌آموزان از بودن در مدرسه احساس خستگی نکنند و تکالیف و مطالعه خود را در مدرسه انجام دهند. البته به شرطی که دانش‌آموزان بی‌نیاز از خانه نباشند بلکه نقش و حضور دانش‌آموز در خانه و مدرسه توأمان باشد.

- در این سند ساعت آموزش در هر پایه تحصیلی به چه صورتی است؟
در این سند ساعت آموزش در هر پایه تحصیلی شامل 925 ساعت در مقطع ابتدایی، هزارو 110 ساعت در مقطع اول متوسطه، هزارو 295ساعت در مقطع دوم متوسطه نظری، هزارو 480 ساعت در شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای و آموزش رسمی خارج از کلاس 50 درصد به صورت متمرکز و 50 درصد غیر متمرکز است.

- در سند درس ملی شاهد تغییراتی در آموزش زبان‌های خارجی بوده‌ایم. لطفاً در این خصوص توضیحاتی بفرمایید.
در ویترین زبان‌های خارجی آموزش و پرورش، 5 زبان انگلیسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی و روسی در نظر گرفته شده است و دانش‌آموزان می‌توانند از میان این زبان‌ها یکی را در مدرسه انتخاب کرده و یاد بگیرند. البته به دلیل نبود معلم به حد کافی و کمبود امکانات آموزش امکان آموزشی این 5 زبان در همه مدارس وجود ندارد و تنها چند مدرسه محدود هستند که دانش‌آموزان آزادانه زبان خارجی دلخواه خود را انتخاب می‌کنند.درس زبان انگلیسی یکی از درس‌هایی است که همواره درباره آن نقدهای متعدد وجود داشته، درسی که به گفته تعداد زیادی از کارشناسان تعلیم و تربیت نتوانسته است تاکنون به اهداف مورد نظر آموزش در بحث زبان‌های خارجه دست یابد. از این رو امسال کتاب زبان انگلیسی پایه اول (متوسطه اول) با رویکرد جدید تولید شده است.
در برنامه درس ملی در حوزه یادگیری زبان، رویکرد ارتباطی را تعقیب می‌کنیم که نتیجه آن تقویت زبان انگلیسی و حفظ فرهنگ ملی کشورمان است، یعنی با ارزش‌های محوری خودمان در محیط پیرامون ایجاد ارتباط می‌کنیم و در زندگی روزمره از محتوای آموزشی زبان انگلیسی استفاده می‌کنیم.
خروجی درس زبان انگلیسی باید این باشد که دانش‌آموزان بتوانند با یکدیگر مکالمه و محاوره‌های ساده را داشته باشند و خودشان را معرفی کنند؛ ضمن این‌که بتوانند در محیط خارجی که قرار می‌گیرند، ارتباط برقرار کنند. در مهارت خواندن نیز دانش‌آموزان باید بتوانند متن‌های ساده را بخوانند و در مهارت نوشتن حداقل یک مقاله 10 سطری را به زبان انگلیسی بنویسند.

به دلیل نبود معلم به حد کافی و کمبود امکانات آموزش امکان آموزشی این 5 زبان در همه مدارس وجود ندارد و تنها چند مدرسه محدود هستند که دانش‌آموزان آزادانه زبان خارجی دلخواه خود را انتخاب می‌کنند.

منبع : روزنامه ایران
13 آبان 1392