تعلیم و تربیت در نگاه امام خمینی(ره) مصاحبه با رئیس مرکز مطالعات فقهی تعلیم و تربیت

به گزارش ایرنا، به واقع حوزه تعلیم و تربیت به واسطه تاثیر آن بر نسل آینده نقشی مهم و اصلی در سعادت و شقاوت ملت ها دارد و مسامحه در آن به ویژه در جامعه اسلامی بی تردید آسیب های جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت، به طوری که امام خمینی هر گونه سهل انگاری در این زمینه را به مثابه خیانت به اسلام، نظام جمهوری اسلامی و استقلال فرهنگی کشور می دانست.
امام در دیدگاه‌های عرفانی و فلسفی خود شاخصه‌های خاصی را در تعریف علم و مراتب و فرایند حصول آن مدنظر داشت که تبیین دقیق این دیدگاه ها و بازنمایی ابعاد مختلف اندیشه امام در خصوص علم و دانش را می طلبد.
خبرنگار حوزه آموزش ایرنا در این ارتباط به گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین محی الدین بهرام محمدیان رئیس مرکز مطالعات فقهی تعلیم و تربیت و رئیس سابق سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی پرداخت که در ادامه مشروح این گفت و گو ارائه می شود.

ایرنا: با توجه به فرارسیدن بیست و نهمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره) و لزوم تعمق دوباره در اندیشه های ایشان، از نظر شما تعلیم و تربیت در دیدگاه امام (ره) چه جایگاهی داشت؟
محمدیان: به اعتقاد من، آموزش و پرورش و موضوع تعلیم و تربیت از منظر امام خمینی (ره) جایگاه ویژه و راهبردی داشت؛ ایشان سعادت و شقاوت جامعه را در نحوه برنامه ها و برنامه ریزی های آموزش و پرورش و نهاد تعلیم و تربیت می دید لذا نسبت به اصلاح برنامه های آموزشی و تربیتی تاکید داشت. یکی از جملات معروف ایشان در جهت تحول آموزش و پرورش همین بود که 'مجلس و ملت و متفکران متعهد باید این حقیقت را باور کنند و اصلاح فرهنگ و از آن جمله اصلاح مدارس، از دبستان تا دانشگاه را جدی بگیرند و با تمامی قوا در سد راه انحراف بکوشند.'
امام معتقد بود دستگاه تعلیم و تربیت ما مورد هجمه بیگانه قرار گرفته و از مسیر صحیح خارج شده است و بنابراین باید با تمام توان نسبت به اصلاح آن کوشید، ایشان این انحراف را در تهی شدن آموزش از مبانی تربیتی و اخلاقی می دانست و بارها تذکر می داد که صدمه های وارد شده بر مملکت، غالبا از این متفکرین بی پرورش و آموزش های بی پرورش واقع می شود، علم را تحصیل می کنند لکن تقوا ندارند.
ایشان معتقد بود آموزش به تنهایی سودمند نیست و نهیب می زد 'آموزش تنها فایده ندارد، گاهی هم مضر است' و یادآوری می کرد که معلمان و مربیان آموزش را توام با تربیت و تزکیه کنند و کوشش کنید آموزشی که به مردم می دهید، جهت دار باشد.
ایشان استقلال و آزادی و پیشرفت کشور را در گرو تربیت صحیح نسل آینده می دانست، مسامحه و سهل انگاری در تعلیم و تربیت را خیانت به اسلام، جمهوری اسلامی و استقلال فرهنگی ملت و کشور ذکر می کرد و تاکید داشت که در امر آموزش و پرورش باید از هر نوع مسامحه احتراز کرد.

ایرنا: به عنوان صاحب نظر مسائل تعلیم و تربیت و حوزوی که از نزدیک در این حوزه کار کرده اید، آیا در بین توصیه های امام خمینی (ره) نسبت به مباحث خاص آموزش و پرورش سفارش و یا نظری ارائه شده است؟
محمدیان: بله خوشبختانه امام رضوان الله تعالی علیه نه تنها در رهبری کشور به مسائل کلان توجه داشتند و به عبارتی سیاست های کلی را ترسیم می کردند، بلکه در حوزه تعلیم و تربیت گاه به عنوان یک استاد و یک معلم چنان به مباحث عملیاتی توجه داشت که موجب شگفتی می شود. اگر شما به گزارش های زمان حیات امام نگاه کنید برخی از این موارد را که به اجمال اشاره می کنم خواهید دید.
ایشان در قم در بازدید از یک مدرسه ابتدایی دانش آموزان را 'ای امیدهای من، ای نویدهای من' خطاب کردند و بعد به معلمان و دست اندرکاران گفتند: 'از این کودک های امروز ، انسان ها و دانشمندان فردا درست می شود'، توجه کنید که دوره مدرسه مهمتر از دانشگاه است چرا که رشد عقلی بچه ها در این دوره شکل می گیرد.
و یا در جای دیگری تصریح شد 'اصلاح دانشگاه زمانی آسان است که فرزندانمان را از دوره دانش آموزی زیر نظر گرفته باشیم.' یا خاطره ای که اینجانب از ملاقات دانش آموزان با ایشان دارم، از استان های مختلف دانش آموزان انجمن های اسلامی به حضور ایشان رسیده بودند، بعد از اجرای سرود و قرائت مقاله، ایشان در یک سخنرانی، مواردی را خطاب به دانش آموزان و معلمان و مربیان تذکر دادند که شامل خودسازی و تربیت، درس خواندن و تجهیز به سلاح علم دین و دنیا، اعتماد به نفس، مباحثه و جلوگیری از انباشته شدن دروس بود. ایشان در این مورد اخیر فرمود: درس ها را از ابتدا همپای کلاس، خوب بخوانید، در هنگام تدریس معلم، توجه به درس و فهمیدن آن آسان می شود و مطالب خوب به حافظه سپرده می شود. و یا اینکه ایشان در برنامه های درس یادآوری می کردند که آموزش های زبان های زنده دنیا باید جزو برنامه ها باشد .
توجه به آموزش طیف زبان های زنده دنیا و خارج کردن آموزش زبان از انحصار یک زبان خاص حاکی از هوشمندی است. ایشان همچنین در بین مباحث آموزش و پرورش، توجه جدی به تربیت معلم و نقش مربیان و معلمان داشتند.

ایرنا: امام درباره معلمان چه نظر ویژه ای داشتند؟
محمدیان: ایشان یک جمله معروفی دارند درباره معلمان که می توان در شرح و تفسیر آن یک جلد کتاب نوشت: معتقد بودند شغل معلم همان شغل انبیاست و بعد فرمودند پیامبر اکرم (ص) معلم همه بشر است و بعد از او حضرت امیر(ع) باز هم معلم بشر است.
در اهمیت وظیفه معلم معتقد بودند معلم امانتداری است که غیر از همه امانت ها، انسان امانت اوست. و یا در دیدار با معلمان فرمودند: 'شما معلمان یک شغل بسیار شریف دارید که همان شغل 'الله' است و وظیفه معلم هدایت جامعه است به سوی الله و همه سعادت ها و همه شقاوت ها انگیزه اش از مدرسه هاست و کلید دست معلمین است.'
ایشان معتقد بودند معلم اگر خوب باشد مملکت خوب می شود و اگر منحرف باشد، مملکت خراب می شود لذا خطاب به معلمان فرمودند: 'پس شمایید که می توانید یک مملکتی را پیش برانید، هم معنویاتش را هم مادیاتش را.' البته ایشان در تذکر به مسئولان در رسیدگی به وضعیت آموزش و پرورش، تکریم و احترام به شخصیت معلم و رفع مشکلات معلمان را یادآور می شدند و تاکید داشتند که معلم نباید دغدغه دیگری غیر از تربیت و آموزش داشته باشد.

ایرنا: واژگان اساسی امام (ره) در پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت چه بود؟
محمدیان: امام (ره) در این نوع مباحث عمدتا به موضوعاتی همچون تربیت، تزکیه، اصلاح نفس، مطابقت قول و فعل مربی و معلم، احساس احتیاج به تربیت، الگو بودن انبیا و اولیای الهی، استقلال فرهنگی، متابعت نکردن از غرب و بیگانگان، کشف استعداد کودکان و جوانان، جهت دار بودن تعلیم و تربیت به سوی رب، اشاره داشتند و اینها نمونه هایی از کلید واژه هایی است که به ذهنم می رسد، اما می توان با یک جستجوی مفصل طبقه بندی جدیدی ارائه کرد.