راهکارهایی برای ارتقای فرهنگ مطالعه دانش‌آموزان

میزان مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان ایرانی 53 دقیقه در ماه و یا کمتر از 2 دقیقه در روز است. سرانه مطالعه یکی از شاخص‌های توسعه فرهنگی هر کشور است. این شاخص به ما می‌گوید هر نفر از جمعیت یک کشور به‌طور میانگین در روز چه‌قدر مطالعه می‌کند. برای به‌دست آوردن این شاخص زمان مطالعه همه افراد جامعه در یک روز را با هم جمع می‌کنند و بر تعداد جمعیت تقسیم می‌کنند. اگر احتساب این شاخص برای همه جمعیت از آن جهت که شامل افراد بی‌سواد، کم‌سواد و نیز افرادی می‌شود، که توان یا امکان دسترسی به منابع مطالعاتی چون کتاب و مطبوعات را ندارند، محل ایراد و اشکال می‌باشد، محاسبه آن برای جمعیت باسواد و بویژه دانش‌آموزان که کار و وظیفه اصلی آن‌ها مطالعه و دانش‌اندوزی است، بسیار ضروری و بلکه واجب است.
از چنین منظری است که حجت‌الاسلام دکتر محمدیان، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ضمن اعلام نگرانی نسبت به سرانه پایین مطالعه در بین دانش‌آموزان کشور اعلام می‌کند، میزان مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان ایرانی 53 دقیقه در ماه و یا کمتر از 2 دقیقه در روز است.
وی این آمار را با استناد به یک پژوهش از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام می‌کند. اما این تنها وزارت ارشاد نیست که چنین ارزیابی از وضعیت سرانه مطالعه در کشور دارد. علی اکبر اشعری رئیس قبلی کتابخانه و سازمان اسناد ملی ایران نیز چندی قبل اعلام کرده بود، سرانه مطالعه هر ایرانی در شبانه‌روز فقط 2 دقیقه است، که البته در این محاسبه مطالعه کتاب‌های درسی منظور نشده است و اشعری گفته است اگر زمان درس خواندن را به این رقم اضافه کنیم، سرانه مطالعه هر ایرانی 6 دقیقه در روز می‌شود. وضعیت اسف‌بار سرانه مطالعه در ایران زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم سرانه مطالعه آمریکایی‌ها 20 دقیقه، انگلیسی‌ها 55 دقیقه و ژاپنی‌ها 90 دقیقه در روز است.
آمار پایین سرانه مطالعه در کشور در شرایطی است که 85 درصد از جمعیت 70 میلیونی کشور باسواد هستند و هم‌اکنون بیش از دو هزار کتابخانه عمومی در کشور وجود دارد.
این وضعیت نگران‌کننده فرهنگ مطالعه در کشور به ناگزیر ما را در برابر پرسشی قرار می‌دهد که چه باید کرد؟ و چگونه می‌توان فرهنگ و سرانه مطالعه را حداقل در بین جمعیت دانش‌آموزان کشور ارتقا داد؟
چه باید کرد
دکتر محمدیان در پاسخ به چنین پرسشی دو راهکار ارائه می‌کند که یکی در حوزه فرهنگ عمومی است و دیگری در حوزه نظام آموزشی. در حوزه فرهنگ عمومی به اعتقاد رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مشکل از آنجا ریشه می‌گیرد که کتاب در سبد هزینه‌های خانواده جایی ندارد.
وی ضمن اشاره به این‌که از جهت ساختار اقتصادی سبد هزینه‌های خانوار باید به نحوی سامان یابد که اقلام فرهنگی در آن منظور شود تا خانواده‌ها در خرید کتاب با تعلل برخورد نکنند، تاکید می‌کند در سطح خانواده افراد باید از همان دوران کودکی عادت به صرف هزینه‌ برای خرید کتاب داشته باشند، تا در آینده نیز آن را جزیی از خریدهای ماهانه خود محسوب کنند. اما در حوزه نظام آموزشی و مسئولیت‌های خود به عنوان رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی راهکارهای ایشان برای ارتقای فرهنگ مطالعه دقیق‌تر و اجرایی‌تر است.
اولین راهکار دکتر محمدیان برای تقویت فرهنگ مطالعه در بین دانش‌آموزان ایجاد «زنگ مطالعه آزاد» در برنامه درسی مدارس است. به اعتقاد وی چنین زنگی باید در تمام پایه‌ها و مقاطع وجود داشته باشد و طی آن دانش‌آموزان باید ضمن مطالعه آزاد غیردرسی در مورد آن با هم بحث کنند و حتی ایده‌های خود را بنویسند.
راهکار دوم ایجاد کتابخانه‌های آزمایشگاهی در مدارس است. رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در این زمینه می‌گوید باید کتابخانه‌های آزمایشگاهی را در مدارس فعال کنیم. این کتابخانه‌ها می‌توانند برای مطالعه آزاد و فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهش‌های کلاسی دانش‌آموزان مفید باشند.
راهکار سوم تعمیق کتابخانه‌های مدارس در مناطق محروم است. به نظر دکتر محمدیان وضعیت کتابخانه‌های مدارس رضایت‌بخش نیست. وی معتقد است از طریق انتشارات وابسته به آموزش‌وپرورش همچون انتشارات مدرسه و منادی تربیت باید کتابخانه‌های مدارس را به‌ویژه در مناطق محروم توسعه بدهیم و تعمیق بخشیم.

منابع
1. خبرگزاری مهر، 21 اردیبهشت 1388
2. هفته‌نامه همشهری جوان، شماره 210