عقل حجیت دارد، عقلانیت را محترم بشماریم!

عقل و نقل با هم تعارض ندارند به شرطی که نقل از مصدر وحیانی صادر شده باشد و یا کشف و شرحی بر وحی الهی باشد.

رییس مرکز مطالعات فقهی تعلیم و تربیت در جلسه پرسش و پاسخ حلقه ی دانشجویی مسجد نور با اظهار اینکه از نگاه اسلام و شریعت عقل حجیت دارد، تأکید کرد اموری که از ناحیه دین درباره ی آنها اظهار نظری نشده است در منطقةالفراغ فقهی درباره ی آنها باید با عقل حکم کرد و حکم عقل در امور فردی و اجتماعی حجیت دارد و نافذ است.
آیةالله محمدیان اظهار کرد: دلالت آیاتی مانند “و شاورهم فی الامر“ و‌‌‌ یا “امرهم شوری بینهم‌” در امور اجتماعی ظهور دارد که حکمی دباره ی آن از ناحیه ی شریعت صادر نشده است. هم چنانکه در باب امور شخصی نیز تو صیه به مشورت شده ایم یعنی در جایی که عقل فرد نتواند مصلحت خود را تشخیص دهد به اتکا عقل جمعی تصمیم بگیرد. وی تأکید کرد یکی از امتیازات فقه شیعی همین است که در کنار کتاب و سنت، اجماع و عقل را منبع استنباط احکام الهی قرار داده است و عقل و نقل با هم تعارضی ندارند، بلکه در هنگام عدم امکان دستیابی به حکم صریح قرآنی و یا سنت معصوم علیه السلام، حکم اسلام این است که عقل حجیت دارد، به حکم عقل عمل کنید.
استاد محمدیان در پاسخ این پرسش که نظام تربیتی و یا سیاسی و اجتماعی چقدر با احکام الهی تطبیق دارد و یا عقلانیت را محترم می شمارد، اظهار کرد: علی الاصول نباید قوانین و مقررات موضوعه مغایر با شریعت باشد و پاسبانی و نظارت بر این امر در چارچوب تشریفات قانونی بر عهده ی شورای نگهبان و در مورد تصویب نامه های دولت با مجلس و قوه قضائیه است و حتی می تواند قاضی یک دادگاه مصوبه‌ی هیأت وزیران را تا رسیدگی و تطبیق مجدد با قانون اساسی و مصوبات مجلس به حالت تعلیق درآورد.
اما اینکه روح نظامات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تربیتی چه میزان با نظام و اندیشه‌ی اسلامی انطباق دارد، باید عرض کنم هنوز نظامات مذکور ابتناء و انطباق کامل با مصادر و مسانید دینی ندارد و در بسیاری از جاها به صورت التقاطی رفتار می شود. به عنوان مثال در نظام اقتصادی سامانه‌ی ربوی حاکم است وتزریق ثروت خارج از عامل کار و یا عقود تجاری مشروع و قراردهای عادلانه انجام می پذیرد و یا در نظام فرهنگی و تربیتی، تبعیض، التقاط، وادادگی و نادیده انگاشتن قاعده‌ی نفی سبیل و مهم‌تر از همه اقدام برخلاف مصالح عقلانی و تابع تمایل شخصی دیده می شود. رییس مرکز مطالعات فقهی در پاسخ به این پرسش که را چاره چیست؟ اظهار کرد: راه چاره برخورد علمی و عقلانی است، باید متخصصان هر حوزه ای اولاً در چارچوب نظام اندیشه ی دینی بایدها و نبایدها را استخراج نمایند و درباره ی اقتضائات عصری با تلاش و اجتهاد علمی و در منطقةالفراغ و مباحات که دایره‌ی آن بسیار گسترده است ، با خرد جمعی نقشه ی عمل را طراحی کنند.
محمدیان حکم دین را در تمام موارد عقلانی، فطری و موافق مصالح فردی و اجتماعی دانست و تأکید کرد حکم عقل شرعی است کما اینکه شرع حکم غیر عقلانی ندارد و آنچه برخی از تعارض دین و عقل و دین و علم می گویند، تعارض این دو نیست بلکه تعارض دین و عقل با حکم عواطف منبعث از غرایز و منافع است که در بسیاری از مواضع و موارد خلاف مصالح فردی و جمعی انسان هاست.