نقایص مشهود در پازل تربیت قرآنی

معاون وزیر آموزش و پرورش با اشاره به مدل‌های آموزش قرآن به دانش‌آموزان گفت: همه ساله باید این برنامه رسمی مورد تجدید نظر قرار گیرد و کاستی‌های آن رفع شود و نقاط قوت آن تقویت شود؛ در عین حال پشتیبانی برنامه درسی یا توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی نیازمند تولیدات محتوایی متناسب با نیازهای متعالی خود است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محی‌الدین بهرام محمدیان، معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اظهار امیدواری از اینکه جشنواره قرآنی کتاب‌های آموزشی و تربیتی منشأ خیر و برکت باشد، گفت: برکت کار قرآنی و فعالیت‌های مربوط به آن در گرو کاربرد و عمل به دستورات و آموزه‌های قرآنی است، زیرا اگر ما این آموزه‌ها را به کار نبریم و فقط لقلقه زبان‌مان باشد، اثر چندانی نخواهد داشت. اگر بخواهیم چنان زندگی کنیم که خدا می‌پسندد و شایسته حیات انسانی باشد، نیازمند زندگی قرآنی همان گونه که خداوند متعال می‌فرماید هستیم.

وی افزود: قرآن پیش از هر چیزی قانون زندگی است، لذا باید آن را آموخت. قرآن فقط کتاب خواندن برای تبرّک جستن نیست، بلکه برکت آن در به کار بستن آن است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید که اگر قرآن فقط لقلقه زبان شما باشد و آن را به کار نبرید، « وَ لَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا»؛ یعنی جز زیان چیزی بر ما نمی‌افزاید، زیرا به‌درستی حق و شأن قرآن را به‌جای نیاورده‌ایم. با چنین کاری به قرآن ظلم می‌کنیم که چنین کتاب والا، ارزشمند و سودمندی را در حد تشخیص و نگاه نازل خود پایین می‌کشیم. همچنین خداوند در قرآن می‌فرماید کسانی که با قرآن این گونه برخورد می‌کنند، نسبت به آن ظلم می‌کنند و دچار زیان و خسران می‌شوند. شفا و برکت قرآن در این است که انسان حق آن را «کما هو حقه» بشناسد و به‌جا آورد. با چنین شرایطی است که قرآن در زندگی و عمل انسان‌ها مؤثر خواهد بود. مقصود خداوند از نزول این کتاب شریف، دادن دستوری برای زندگی و هدایت بشر بوده است.

حجت‌الاسلام محمدیان اظهار کرد: باید قرآن کریم را در زندگی شخصی و اجتماعی خویش به کار گیریم. البته تلاوت و نگاه به قرآن موجب خیر و برکت است، اما شأن و جایگاه اصیل قرآن کریم، خواندن و عمل به دستورات این کتاب آسمانی است. بر این اساس قرآن باید مبنای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری نظام زیستی انسان‌ها باشد. به همین دلیل است که گفته می‌شود بالاترین درجه مهجوریت قرآن کریم، آن است که هنوز بعد از سال‌ها، این کتاب آسمانی مبنای برنامه‌ریزی اساسی ایران اسلامی قرار نگرفته است. این برنامه‌ریزی لازمه همه وجوهات آموزشی، سیاسی، اقتصادی و مبانی اساسی زندگی اجتماعی است. اگر برنامه‌ریزی کشورمان رنگ و بوی آموزه‌ها و مفاهیم قرآنی به خود می‌گرفت، نتایج درخشان‌تر و موثرتری را در اداره اجتماع خود شاهد بودیم.

غفلت از عمل به قرآن

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ادامه سخنانش عنوان کرد: البته منظور این نیست که قصد و غرضی در این کار بوده است، بلکه اصل صحبت این است که قرآن را درست نشناخته و به برکت، ظرفیت و توان عظیم این کتاب آسمانی واقف نشده‌ایم تا آن را مبنای برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های اساسی، اجتماعی و فردی خود قرار دهیم. وقتی ارزش و اهمیت امری برای انسان روشن نباشد، به طور طبیعی به جایگاه آن موضوع توجه نکرده و به مبانی آن نیز عمل نمی‌کند.

وی تاکید کرد: باید تلاش کنیم که قرآن را مبنای همه ابعاد زندگی خود قرار دهیم. نخستین گام برای چنین کاری و به صحنه آمدن قرآن آن است که افراد نخبه که خود را قرآن‌شناس می‌دانند یا واقعاً در این منزلت جای دارند، دسترسی به قرآن را تسهیل کنند.

حجت‌الاسلام محمدیان با اشاره به نزول قرآن از سوی خداوند و اینکه چنین اقدامی به معنای پایین آمدن قرآن از عرش الهی است، گفت: خداوند با این اقدام، قرآن کریم را هم‌سنگ فهم انسان قرار داده است تا انسان‌ها آن را بفهمند و از آن استفاده کنند. بزرگان قرآن‌شناس باید کاری کنند که قرآن در فهم انسان‌ها بگنجد و کسی نگوید که قرآن کریم را درک نکرده است. نباید این گونه باشد که در دل افراد هراس ایجاد کنیم که به قرآن کریم نزدیک نشوند. خداوند متعال قرآن را برای بشر فرستاده است تا آن را بفهمیم، در آن تدبر کرده و دستورات آن را به کار بندیم. از همین رو بزرگان قرآن‌شناس و عالمان قرآنی باید به نحوی عمل کنند که قرآن در دسترس مردم قرار گیرد.

اختصاص حوزه یادگیری مستقل برای قرآن

معاون وزیر ادامه داد: باید دریچه دل‌هایمان را بگشاییم تا قرآن بر آن وارد شود. قرآن خود در این باره انتقادی دارد و می‌فرماید که «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ چرا در قرآن تدبر نمی‌کنید؟ آیا به دل‌هایتان قفل زده‌اند؟» یعنی ما هم باید دل‌هایمان را برای فهم قرآن باز کنیم و آغوش بگشاییم تا قرآن در دل و ذهن و سینه ما وارد شود. حال که فرصت بسیاری را برای کارهای دیگر صرف می‌کنیم، قدری از زمان را برای فهم قرآن در نظام زندگی و تعلیم و تربیت خود اختصاص دهیم و در این راستا سرمایه‌گذاری کنیم. کودکان و نوجوانان در اولویت نخست و شایسته‌ترین کسانی هستند که باید در این باره مورد توجه قرار گیرند. در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه، حضرت امیر(ع) به فرزندشان امام حسن مجتبی(ع) می‌فرمایند که «من تو را تربیت کردم و وقتی به تربیت تو همت گماردم که قلب تو خالی بود و هر بذری که در آن افکنده می‌شد، به‌خوبی جوانه می‌زد و در آن می‌روئید». سپس فرمودند که «قلب جوانان و کودکان آماده پذیرش بذری است که ما در آن می‌افکنیم.»

وی با اشاره به حدیثی از امام صادق(ع) گفت: حضرت می‌فرمایند که «به کودکان خود چند چیز را یاد بدهید، که یکی از آنها قرآن و دیگری محبت است.» از سویی پیامبر اکرم(ص) آموختن قرآن به فرزند را یکی از وظایف پدر برمی‌شمارند. از این روایات معلوم می‌شود که قرآن و آموختن آموزه‌های انسان‌ساز این کتاب آسمانی جزء محورهای اساسی زندگی مسلمانان است. در اینجا اگر حاکمیت نیز نقش تربیتی ایفا کند و به عنوان پدر تشکیلاتی و معنوی امت محسوب شود، وظیفه حاکمیت اسلامی این است که نسبت به تعلیم و تربیت قرآنی کوشش کند. بر این اساس نیازمند آن هستیم که در برنامه درسی ملی حوزه یادگیری مستقلی با عنوان حوزه قرآن و معارف اسلامی داشته باشیم. به این دلیل است که قرآن را به صورت تلفیقی با دروسی مثل ادبیات فارسی و دروس دیگر قرار نداده‌ایم و حوزه خاص و مستقلی برای آن تعریف شده است. این اقدام به آن منظور است که قرآن به صورت مستقل برای ما موضوعیت دارد.

خلأ در حوزه تربیت قرآنی

حجت‌الاسلام محمدیان با اشاره به اینکه چنین رویه‌ای در برنامه رسمی وزارت آموزش و پرورش جای داده شده است، گفت: همه ساله باید این برنامه رسمی مورد تجدید نظر قرار بگیرد و کاستی‌های آن رفع شود و نقاط قوت آن تقویت شود. در عین حال پشتیبانی برنامه درسی یا توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی نیازمند تولیدات محتوایی متناسب با نیازهای متعالی خود است. طی سال‌های گذشته که به سراغ این موضوع می‌رفتیم، تعداد آثار و تولیدات قرآنی قابل توجه نبود، اما در سال جاری با توجه به بررسی‌های به عمل آمده و گزارش‌های کارشناسی، این حوزه دچار تحول شده است. در عین حال باز هم با تکرار مکررات بسیاری روبرو هستیم و خلأهای بسیاری در پازل تربیتی قرآنی وجود دارد.

وی با بیان این مطلب افزود: تقسیم‌بندی کنونی همه کتاب‌ها در دو گروه کلی بزرگسال و کودک و نوجوان مورد بررسی قرار گرفته است. اما در عین حال باید فراتر برود و تخصصی‌تر شود؛ به این معنی که در گروه کودک و نوجوان باید تقسیمات تخصصی‌تر و تفصیلی‌تری داشته باشیم. حتی باید به موضوع جنسیت نیز نیم‌نگاهی داشته باشیم. در این راستا موضوع جنسیت در قرآن نیز مطرح است و مطالب بسیاری در این باره داریم. از آن سو باید رویکرد روانشناختی کودک و نوجوان را نیز بشناسیم و نسبت به ویژگی‌های روانشناختی که ویژگی‌های مشترک و گاه متفاوتی هستند نیز توجه داشته باشیم.

توجه به تدبر و تفسیر آیات قرآن

حجت‌الاسلام محمدیان همچنین به نحوه فعالیت‌های قرآنی در این آثار اشاره و عنوان کرد: بحث‌های آموزشی، تربیتی،‌ مسابقه، سرگرمی و گفت‌وگو درباره موضوعات قرآنی را در برنامه داریم و باید آنها را به نوعی در برنامه‌های دیگر نیز لحاظ کنیم تا بتوان این حوزه را جامع‌الاطراف ببینیم. مجزا کردن مباحث مربوط به تعلیم و تربیت و داستان‌های قرآنی یا بخش فرهنگی قرآن اقدام مطلوبی است، اما می‌توان در آینده به صورت تخصصی‌تر وارد این حوزه شد.

وی با اشاره به اینکه قرآن ناظر به همه شئون زندگی است، به مجلات رشد این سازمان نیز اشاره کرد و گفت: لازم است در همه حوزه‌های یاددهی و یادگیری برای دانش‌آموزان به صورت تلفیقی به قرآن کریم نیز پرداخته شود. از سویی باید بررسی کرد و فقدان‌های موجود در حوزه‌های قرآنی را شناخت؛ یعنی مجلات آموزش و پرورش نیز شامل مجلاتی شوند که روی قاعده و نظم و نقشه عمل کنند. اگر برای مثال مجلات در حوزه مسابقات قرآنی،‌ به اطلاعات عمومی قرآنی بیشتری پرداخته‌اند و بحث تربیتی قرآنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، دقت کنیم تا هم‌تراز با بخش نخست، این بخش نیز مورد توجه قرار گیرد. باید علاوه بر آموزش معلمان، روش‌های آموزشی دانش‌آموزان نیز مورد توجه باشد و علاوه بر پرداختن به حوزه ترجمه، مفاهیم و روش‌های آموزش قرآن،‌ موضوعات تدبر و تفسیر در آیات قرآن نیز مورد بی‌توجهی قرار نگیرد و به نحو شایسته به این موضوعات پرداخته شود.